1. Katalog Bilgilerini Anlamak

Kitabın kütüphane içindeki yerini belirlemek için gereken üç önemli bilgi şunlardır.

 

Salon Bilgisi
1. Kat Tıp Kitaplığı Bölümü

 

Yer Numarası
PL248.A525 P87 2006

 

Durum Bilgisi
Rafta

 

 

• Eserin bulunduğu yer (location): Hangi koleksiyonda veya salonda olduğu bilgisidir.

 

• Yer numarası (call number): Aranan kitabın hangi konuların bulunduğu raflarda ve o konuyla ilgili diğer kitapların arasında tam olarak nerede olduğunu gösteren ve yalnızca o kitaba özgü olan koddur.

 

 

• Durum (status): Kitabın ödünç alınmaya müsait olup olmadığını, onarımda olup olmadığını veya başka bir kullanıcı tarafından ödünç alınıp alınmadığını gösteren bilgidir.

 

 

a. Eserin Bulunduğu Yer (Location)

Yukarıdaki örnekte aradığımız kitabın Genel Koleksiyon'da bulunduğunu gördük. Merkez Kütüphanesi' n de Genel Koleksiyona dahil eserler, kullanıcıların aradıkları eserleri serbestçe inceleyebilmelerine imkan tanıyan açık raf sistemi düzeninde, kütüphane binasının 1. ve 2. katlarına yerleştirilmiştir. Kullanıcılar bu koleksiyondan arzu ettikleri materyalleri giriş katındaki Ödünç Verme Bölümü'nden (Circulation Desk) ödünç alıp kütüphane dışına çıkarabilirler.

Kütüphanedeki kitaplar dahil tüm materyaller farklı koleksiyonlar altında bulunmaktadır. Her bir koleksiyon, konularına, kullanım amaçlarına ve özelliklerine göre kütüphane içinde farklı salon ve katlara yerleştirilmiş olan kitap, dergi ve diğer materyallerden oluşur. Örneğin Referans Koleksiyonu'ndaki eserlerin bulundukları salondan çıkartılmalarına izin verilmez, ancak bu bölümde yararlanılabilir. Bunun nedeni, buradaki eserlerin genellikle kullanıcıların baştan sona okumak isteyebileceği eserler olmayıp daha çok danışma amacıyla başvurulan eserler olmasıdır.

 

b. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi'ndeki Koleksiyonlar

Tüm kütüphanelerdeki eserler birçok farklı koleksiyonlar altında bulundurulmaktadır. Her kütüphanede farklı koleksiyonlar olabilir. Diğer taraftan Genel Koleksiyon ya da Referans Koleksiyonu hemen her kütüphanede bulunabilir. "ref"  gibi kısaltmalar aranan eserin hangi koleksiyon altında bulunduğunu göstermektedir. Aşağıda Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Kütüphanesi'nde kullanılmakta olan kısaltmaların listesi görülmektedir.

• ref: Referans Koleksiyonu
• gen: Genel Koleksiyon
• auvi: Görsel-İşitsel (Audiovisual) Koleksiyonu

 

 

c. Aranan Eserin Koleksiyonlarda Bulunması

Yukarıda vermiş olduğumuz örnek taramaya dönecek olursak artık aramakta olduğunuz kitabın Genel Koleksiyon altında sınıflandırıldığını ve açık raf sistemine göre 1. veya 2. katta bulunabileceğini biliyorsunuz. Bu araştırılan kitabın bulunmasında çok iyi bir başlangıç olmakla beraber Genel Koleksiyona ait eserlerin içinde kitabın tam yerini tespit edebilmek için daha fazla detaya ihtiyacınız olacaktır. Bu aşamada yer numarası yardımınıza yetişir.

 

d. Yer Numarası (call number)

Yer numarası aradığımız eserin tam olarak hangi rafta, hangi sırada olduğunu göstermesi ve böylelikle eserin kolayca bulunmasını sağladığı için son derece önemlidir. Yukarıda değinildiği üzere eserle ilgili bu çok önemli bilgi sayfanın ortasındaki yatay alanın merkezinde yer alır.

CALL # PL248.A525 P87 2006

 e. Yer Numarasını Oluşturan Unsurlar

Katalogda görülen numaranın aynısı kütüphanede bulmaya çalıştığımız ve İhsan Oktay Anar tarafından yazılmış olan kitabın sırtında da yer alır. Kitabın yer numarasını "okumayı" bilmek son derece değerli bir beceridir. Yer numarasını oluşturan harf ve rakamların ne ifade ettiğini anlamakta ne kadar başarılıysanız kitabın raflardaki yerini o oranda hızlı ve kolay bulabilirsiniz.

Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Kütüphanesi'nin de kullandığı Kongre Kütüphanesi Sınıflama Sistemi'nde (LCC - Library of Congress Classification) konular harflerle temsil edilmektedir. Örneğin tarih için D, sosyal bilimler için H, hukuk için K, dil ve edebiyat için P harfleri kullanılmaktadır. Bu harfler sınıflandırma işaretleri olarak kullanılmaktadır. Belirli bir alanla ilgili eser, o alan için belirlenen sınıflandırma işareti olan harf altında o alanla ilgili diğer eserlerle birlikte bulundurulur. P harfi altında yer alan materyallerin edebiyat ile ilgili bir eser olarak Genel Koleksiyonda yer alacağını düşünebiliriz, ancak P harfi altındaki her eserin mutlaka Genel Koleksiyon'da bulunacağını düşünmemeliyiz. P harfi altındaki her hangi bir eser Yakın Doğu veya Referans koleksiyonu gibi diğer koleksiyonlarda da bulunabilir.

LC sisteminde P harfi dil ve edebiyat alanındaki materyalleri ayrıntıya girmeden çok genel olarak tanımlar. P harfinin yanına başka bir harfin eklenmesiyle birlikte genelden ayrıntıya doğru alt kümeler ortaya çıkar. P harfi altında yer alan alt kümeler genel filoloji ve dilbilimden romana kadar değişik alanlara uzanabilir. Örneğin PL harflerinin temsil ettiği alt küme içinde Uzak Doğu, Afrika, Okyanusya dilleri ve edebiyatlarıyla birlikte Türk dili ve edebiyatıyla ilgili eserler bulunur. Harflerin hangi konuları temsil ettiğini bilmek kütüphanedeki araştırmalarınız için yararlı olacaktır. Esere verilen harfler ve rakamlar o eserin konusunu tam olarak tanımladığı gibi aynı zamanda kitabın raftaki adresidir.

Katalogda bir arama yapıldığında eserle ilgili ayrıntıların bulunduğu sayfanın merkezinde yer numarasının (call number) yer aldığını ve bu numaranın aynısının raftaki eserin sırtında da bulunduğunu unutmamalısınız.

 

Yukarıdaki temsili kitaplar LC sınıflandırma sistemine göre sıralanarak rafa yerleştirilmiştir. Görüleceği gibi her kitap taşıdığı yer numarasındaki ilk harfe göre alfabetik olarak soldan sağa doğru sıralanmıştır.

Üstteki örneğimizde, bu defa H harfi ile başlayan kitaplar doğru şekilde dizilmiştir. H harfinden sonra gelen harfler için de alfabetik bir sıralamaya gidildiğini ve H harfinin HD harflerinden önce, HD harflerinin ise HL harflerinden önce yerleştirildiğini görüyorsunuz.

 

Yukarıdaki örnekte HA sınıfı altında yer alan kitapların, salt H harfini taşıyan kitaplardan sonra geldiği görülmektedir. HA harflerini taşıyan üç kitabın sıralanmasının ise HA harflerinden sonra gelen rakamlara göre küçükten büyüğe doğru yapıldığı ve sonra gelen harf ve rakamlardan ayırmak üzere bir nokta koyulduğu görülür.

Eğer harf sırasından sonra rakam sıraları da aynı ise (örnekte kitapların hepsinde harfler A, rakam da 24'den oluşmaktadır) noktadan sonra gelen harfler için alfabetik sıra, harflerden sonra gelen rakamlar içinse onlu sistem göz önüne alınarak kitaplar sıralanır. Bu sistemde harften sonra gelen rakamların toplam sayısal değeri yerine onlu sisteme göre dizilimi dikkate alınır. Örnekte sıralanan kitaplardan, rafın başında yer numarası ".A6" olan kitabın, rafın sonunda numarası ".A7" olan kitaptan önce gelmesi şaşırtıcı değildir. Fakat arada olan kitapların ".A" harfinden sonra 65 ve 652 olan numaraları sayısal değer bakımından 7'den fazla göründüğü için şaşırtabilir. Yer numarasında "." ve "harf"ten sonra gelen rakamlar onlu sisteme göre sıralandıklarından yer numarası ".A6" olarak başlayan tüm kitaplar (6'nın yanına kaç rakam gelirse gelsin) 7'den önce sıralanacaktır. Örneğimizde de ".A6" numaralı kitaptan sonra sıralanmış olan ".A65" ya da ".A652" numaralı kitaplar ".A7" numaralı kitaptan önce gelmektedir.

 

 

 

 

Şimdi yeniden, örnek olarak verdiğimiz İhsan Oktay Anar' ın kitabına dönelim ve kitabın yer numarası (call number) olan "PL248.A525 P87 2006" numarasını daha yakından inceleyelim. Yer numarası temel olarak iki kısımdan oluşmaktadır: sınıflandırma numarası ve kitap numarası.

• Sınıflandırma Numarası: "PL248." kitabın konuya göre sınıflandırma numarası olup o da iki kısımdan (PL ve 248.) oluşur:
  • "PL": P, kitabın genel konusunun dil ve edebiyat alanı altına girdiğini gösteren sınıflandırma harfi (classmark), yanına gelen "L" harfi ise P'nin gösterdiği genel dil ve edebiyat alanının bir alt sınıfını işaret etmektedir. "PL" (subclassmark) bu kitabın Uzak Doğu, Hint, Afrika, Okyanusya dil ve edebiyatları ile Türk dili ve edebiyatı konusunda olduğunu gösterir.
  • "248.": kitabın içeriğine göre verilen ve ilave kimlik numarası olarak sayılabilecek bir numara olup kitabı kütüphanede bulunan "PL" işareti altındaki diğer tüm kitaplardan ayırmaktadır. (248 kodu Türkçe romanlar için kullanılmaktadır.)
• Kitap Numarası: "A525 P87 2006" Bu kod, söz konusu eserin hem yazarına hem de eserin başlık bilgilerine göndermede bulunur:
  • "A": kitabın yazarının soyadının yani Anar' ın ilk harfi
  • "525": kütüphanecilikte "cutter" kuralları olarak bilinen sisteme göre yazarın soyadının rakamsal ifadesi
  • "P": kodun ikinci kısmındaki bu harf yazar Anar' ın romanının başlığının ilk harfini göstermektedir: Puslu Kıtalar Atlası
  • "87": bu rakam yine "cutter" kurallarına göre özellikle bu kitaba tahsis edilmiş bir rakamdır
  • "2006": kitabın yayımlandığı tarihi ifade etmektedir. Yer numaraları genellikle kitabın yayım tarihi ile son bulur.

f. Kongre Kütüphanesi Sınıflandırma Sistemi (LC)

Kılavuzumuzun bu bölümünde sınıflandırma sisteminde kullanılan harfleri genel olarak göreceğiz. LC sisteminde tüm bilgi alanları A'dan Z'ye kadar olan harfler altında gruplandırılmıştır (ileride ortaya çıkabilecek yeni konular için ayrıldıklarından W, X ve Y harfleri şu anda kullanılmamaktadır; I ve O harfleri ise karışıklığa yer vermemek için kullanılmamaktadır). LC sisteminde konular aşağıdaki harflerle sınıflandırılmıştır:

• A - Genel Eserler
• B - Felsefe, Psikoloji, Din
• C - Tarih ile ilgili yan bilimler
• D - Dünya, Avrupa, Asya, Avustralya, Yeni Zelanda vd. Tarihleri
• E - Amerika Tarihi
• F - Amerika Tarihi
• G - Coğrafya, Antropoloji, Rekreasyon
• H - Sosyal Bilimler
• J - Siyasal Bilimler
• K - Hukuk
• L - Eğitim
• M - Müzik ve Müzik Yayınları
• N - Güzel Sanatlar
• P - Dil ve Edebiyat
• Q - Fen
• R - Tıp
• S - Tarım
• T - Teknoloji
• U - Askeri Bilimler
• V - Deniz Bilimleri
• Z - Bibliyografya, Kütüphane Bilimleri, Genel Bilgi Kaynakları

 

LC sınıflandırma sisteminin ayrıntılı dökümüne http://www.loc.gov/catdir/cpso/lcco/ adresinden ulaşabilirsiniz.

 

 

g. Durumu

Eserin durum bilgisi, o kaynağın diğer özelliklerini değil, sadece kitabın o anda raflardaki yerinde bulunup bulunmadığının bilgisidir. Yukarıdaki örneğimizde, söz konusu kitabın bir başka kullanıcı tarafından ödünç alınmış olduğu ve 24 Nisan tarihine kadar kütüphaneye iade edilmeyebileceği ve üstelik o tarihten sonra da başka bir kullanıcı tarafından ödünç alınmak üzere ayrılmış olduğu görülmektedir. Böylece katalog üzerinden yapılan araştırma sayesinde, kitabın kütüphanede olmadığı bilineceğinden, kütüphane dışından arama yapmış olanlar kütüphaneye gelmek zahmetinden, kütüphane içinde olanlar da katlara çıkıp kitabı arama zahmetinden kurtulur.

Öte yandan, eğer özellikle bu kitabı ödünç almak istiyorsanız, örneğimizden de görüldüğü gibi, siz de katalog üzerinden, kitap iade edildiğinde ödünç almak istediğinizi gösteren bir uyarı ibaresi koyabilirsiniz. Bu yolu seçerseniz, kütüphane dışındaysanız isminizi ve kimlik numaranızı ilgili web sayfasındaki kutuya yazmanız, kütüphane içindeyseniz görevliye kimliğinizi göstermeniz gerekecektir. Bu sayede, kitap iade edildiği zaman, e-posta adresinize gönderilecek olan bir mesaj, istediğiniz kitabın adınıza ayrılmış olduğunu size bildirecektir. Böylece aynı kitabı ödünç isteyen diğer kullanıcılara değil size öncelik tanınacaktır.

 

2. Dergi, Dizin (İndeks), Özet ve Gazetelerin bulunması

Artık bu aşamada, katalog üzerinden kitapların kütüphane içindeki yerlerini nasıl tespit edeceğimizi ve LC sistemine göre sınıflandırılmış olan kitapları nasıl bulacağımızı öğrenmiş olduk. Ancak maalesef, kitaplar genellikle her zaman en son bilgileri içermeyebilir. Bu yüzden eğer güncel bir konuda araştırma yapmaktaysanız başta akademik olanlar olmak üzere dergiler iyi bir seçimdir. Araştırma konumuzla ilgili basılı veya elektronik dergileri kütüphane içinde nasıl bulabiliriz? Kitapların yerini tespit etmek için nasıl kataloğu kullandıysanız bu defa da dergilerin yerini bulmak için yine katalog üzerinden dergi dizinini (journal index) kullanabilirsiniz.

Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Kütüphanesi, uluslararası şirketlerin hizmete sunduğu çok sayıda veritabanına abone olduğu için binlerce akademik elektronik dergi ve kitaplardan oluşan büyük bir koleksiyona erişim imkânı sağlamaktadır. Bu veritabanları, birleşik veritabanları olarak anılmakta ve sundukları hizmetler, makale ya da kitap özetleri, makalelerin tam metinleri gibi birçok farklı müstakil paketleri içermektedir.

Makalelere yapılan atıfları bulabilmek için dergi dizinlerini kullanabilir, ayrıca makale özetlerine erişebilirsiniz. Dizinler ve özetler ya basılı ya elektronik veya her iki formatta da bulundurulmaktadır. Yaptığınız araştırmanın konusuna göre en uygun olan dizinleri ve formatları seçebilirsiniz. Dergi makalelerini yazar ismi, başlık ya da anahtar kelime aracılığıyla katalog üzerinden dergi dizini altında tarayabilirsiniz. Aktif kütüphane kullanıcılarının tümü mevcut elektronik hizmetlere hem kütüphane içinden hem de dışından ulaşabilirler. Eğer, kullandığınız dizin üzerinden kitap ya da makalenin tam metnine ulaşmakta güçlük çekiyorsanız, atıf (citation) bilgilerini not ediniz ve bu defa katalogdan derginin başlığını girerek arama yapınız. Katalog üzerinden kütüphanedeki basılı ve elektronik yayınlar, CD, DVD ve diğer tüm materyaller taranabilir.

Gündemdeki en son siyasal gelişmeler, yerel politik haberler, doğal afetler, sosyal sorunlarla ilgili haberleri takip etmek için, gazeteler mükemmel bir kaynak oluşturmaktadır.

Bu sebeple Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Kütüphanesi birçok basılı süreli yayına ayrıca ulusal ve yerel gazetelere abonedir. Abone olunan gazete ve Süreli Yayınlar süreli yayınlar bölümünde bulunmaktadır. 

 

3. İnternet Kaynaklarının Bulunması

İnternet üzerinden araştırma yaparken gelişmiş arama motorları sayesinde birincil kaynaklardan farklı alanlara yönelik veritabanlarına, istatiksel verilere ve daha birçok bilgi kaynağına ulaşmak mümkündür. Aynı zamanda, örneğin aşağıda adresi verilmiş olan sitede olduğu gibi internet üzerinden araştırma yapmaya yönelik faydalı kılavuzlara da ulaşılabilir.
http://www.lib.berkeley.edu/TeachingLib/Guides/Internet/FindInfo.html

 

4. Derlenen Bilgilerin Değerlendirilmesi

Topladığınız kaynakların araştırmanız için ne derece faydalı, güvenilir ve objektif olduğuna karar verebilmek bilimsel bir araştırmanın en önemli yönlerinden biridir. En küçük bir atıftan, basılı ya da elektronik ortamda bulunan bir malzemeye kadar, her türlü kitap, makale, multimedya malzeme ya da web sayfasının bilimsel geçerliliği aynı ciddiyetle sorgulanmalıdır. Bu konuda yararlı bilgiler içeren aşağıdaki siteyi inceleyebilirsiniz.
http://www.library.cornell.edu/olinuris/ref/research/evaluate.html